Ατράνταχτες οι αποδείξεις και τα τεκμηριωμένα στοιχεία, που μαρτυρούν την αρχαιότητα και ελληνικότητα του βορειοηπειρωτικού χώρου

Είναι αναμφισβήτητο πως τα ίχνη της ζωής στις περιοχές των Ριζών Δελβίνου και Αγίων Σαράντα,  στο λεκανοπέδιο του Δελβίνου και σ’ όλο το χώρο  που διαβιεί η Εθνική Ελληνική Μειονότητα, τα βρίσκει κανείς στην προϊστορία και στο διάβα των αιώνων. Στην παλαιολιθική  και την  κλασική, την ελληνιστική και την ρωμαϊκή, την παλαιοχριστιανική και την βυζαντινή εποχή.

Αυτό το επιβεβαιώνουν τα πολιτιστικά μας αξιοθέατα, τα ιστορικά και θρησκευτικά μας  μνημεία.

Το ομολογούν τα γραπτά των αρχαίων  ιστορικών, γεωγράφων, χρονογράφων και περιηγητών: του Πολύβιου, του Στράβωνα, του Αριστοτέλη, του Θουκυδίδη, του Μυστακίδη, του Πουκεβίλ, του Αραβαντινού, του Ευαγγελίδη και άλλων πολλών. 

Το μαρτυρούν οι αρχαίες ελληνικές πόλεις: Του  Βουθρωτού, που ο Βιργίλιος μας λέει πως έχει κτισθεί από τον ήρωα του Τρωικού πολέμου Έλενο και όπου βρέθηκαν αρχαία τείχη,  Ναός Ασκληπιού, Ελληνικό θέατρο, Πρυτανείο, βωμός του Διονυσίου, κεφαλή του Απόλλωνα, επιγραφές στην ελληνική γλώσσα… Της  Φοινίκης με το μεγάλο της θέατρο, τους τάφους με σαρκοφάγους, το ναό της Αθηνάς, το Γυμνάσιο…, και που σώζονται ακόμα σήμερα ως ένδειξη μεγαλείου και δόξας, καθώς του Ογχησμού, Μαιανδρίας, Ελίκρανου και τόσες άλλες σ’ όλο το βορειοηπειρωτικό χώρο.

Το αποδεικνύουν  οι αρχαίοι πύργοι και Κάστρα της Τσούκας και του Φαναριού, του Καροκιού και της Μαιανδρίας, του Βαγγαλιατιού και του Κακοδικιού… Τα αρχαία νομίσματα με τις μορφές των Ελληνικών Θεών και Βασιλέων στις επιτύμβιες πλάκες της Λεσινίτσας και της Δίβρης. Οι αρχαίες ελληνικές επιγραφές στη Φοινίκη, Μάλτσιανη, Θεολόγο, Άγιο Ανδρέα,  Κάτω Λεσινίτσα, Δίβρη,  Γριάζδανη,  Αβαρίτσα… Οι αρχαιότατες μονές, εκκλησίες και μοναστήρια της Κάμενας,  Κωσταριού, Δρυάνου, Διβροβουνίου, Θεολόγου, Αγελάστου, Γερμανού, Σωρωνείας… με τις υπέροχες αγιογραφίες η αρχαιότητα των οποίων χρονολογείται τον XII αιώνα και που ακολουθείται πιστά η βυζαντινή τεχνοτροπία. Η ύπαρξη πολύ αρχαίων οικισμών όπως  το Θεοτόκιο, η Γκερμενίτσα, η Γούβα, το Θεολόγι, το Ντεριζιό, η Σουλάνα, η Ρίπεση, η Μέγγουλη και πολλά άλλα, που σήμερα βρίσκομε μόνον τα ίχνη τους.

Τα συναντούμε στα τραγούδια, στους μύθους και θρύλους, όπως αυτός της Μονοβύζας, του Δράκοντα του Μεσοποτάμου, του φρουρίου της Μάλτσιανης, του Μέρμηγκα στη Δίβρη κ. ά.

Το επιβεβαιώνουν τα τοπωνύμια, που όπως ανακοίνωσε σε διεθνές συνέδριο ο Βούλγαρος ακαδημαϊκός Georgiev: «Στην Ήπειρο (και στη Β. Ήπειρο σ.σ.) τα τοπωνύμια είναι πολύ αρχαία και μόνον ελληνικής προελεύσεως».

Αυτός ο χώρος έχει μια ροή και μια ιστορία που έχουν την πηγή τους στα βάθη των αιώνων και που μάρτυρές τους είναι οι επιγραφές,  τα αρχαία αντικείμενα, τα διάφορα ευρήματα και κειμήλια. Είναι οι πολλές μαρτυρίες και τα δεδομένα που ήταν σφραγισμένα και κλεισμένα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, για να κυκλοφορούσε εύκολα το ρητό του «ερχόμενου» και του «δουλοπάροικου», για να απογύμνωναν τους αυτόχθονες Βορειοηπειρώτες από κάθε περιουσιακό στοιχείο. Λόγω φοβίας και αποφυγής των ετησίων φόρων πολλές κοινότητές μας δεν εμφανίζονται στα Οθωμανικά κατάστιχα του 1431 και 1582 μολαταύτα 17 κοινότητες εμφανίζονται στην απογραφή του 1431 και ο αριθμός τους ανεβαίνει  σε 36 το 1582.

(συνεχίζεται)